ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΚΑΙ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ.

Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2008-2009 το σχολείο μας επιλέγηκε από το Υπουργείο Παιδείας να συμμετάσχει στην εφαρμογή ενός παρεμβατικού προγράμματος αντιμετώπισης της αντικοινωνικής συμπεριφοράς των μαθητών με τίτλο: «Μοντέλο επικοινωνίας για Διαμεσολαβητές και Συντονιστές μαθητές.»
Στόχος του προγράμματος είναι η εκπαίδευση εκπαιδευτικών αρχικά και ομάδας μαθητών στη συνέχεια, στον αποτελεσματικό χειρισμό συγκρουσιακών καταστάσεων στο χώρο του σχολείου, με σκοπό τη δημιουργία θετικότερου κλίματος.
Σύμφωνα με τους όρους συμμετοχής μας στο πρόγραμμα το σχολείο μας θα έπρεπε να συμπεριλάβει στους στόχους της σχολικής χρονιάς τους στόχους του προγράμματος.
Για τους σκοπούς της εκπαίδευσης και της προετοιμασίας του προγράμματος τρεις εκπαιδευτικοί του σχολείου μας η Σοφία Δημητρίου (ΒΔ), η Έλενα Πασιαρδή (Β.Δ.) και η Θεοδώρα Παναγή έλαβαν μέρος σε δύο πενθήμερα βιωματικά εργαστήρια τα οποία διεξήγαγε ο γερμανός καθηγητής Wolfgang Wildfeuer. Το πρώτο μέρος πραγματοποιήθηκε στις 20-24 Οκτωβρίου 2008 και το δεύτερο στις 9-13 Μαρτίου 2009 στη Λευκωσία.
Βασική επιδίωξη του προγράμματος είναι η διδασκαλία και κατ’ επέκταση η εφαρμογή από μέρους των παιδιών μιας εναλλακτικής μεθόδου επίλυσης συγκρούσεων, της Διαμεσολάβησης (Mediation).
Η Διαμεσολάβηση αποτελεί μια ενεργητική και δυναμική μέθοδο επίλυσης συγκρούσεων, καθώς οι εμπλεκόμενοι στην σύγκρουση αναλαμβάνουν τον κύριο ρόλο στην επίλυσή της διαφοράς.
Οι εμπλεκόμενοι καλούνται με τη βοήθεια του διαμεσολαβητή αφού διασαφηνίσουν τα συναισθήματα και τις ανάγκες της αντίθετης πλευράς, να δώσουν τις δικές τους λύσεις στο πρόβλημα, να καταλήξουν σε μια αμοιβαία αποδεκτή λύση και να υπογράψουν μια συμφωνία βάση αυτής.
Η μέθοδος αυτή βέβαια δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα προβλήματα τα οποία προκαλούν συγκρούσεις.
Οι βασικές αρχές της Διαμεσολάβησης (Mediation) προνοούν ότι για να λυθεί μια διαφορά με τη μέθοδο αυτή πρέπει:

• Όλοι οι επηρεαζόμενοι επιθυμούν να λύσουν τη διαφορά τους
• Να είναι όλοι έτοιμοι για υποχωρήσεις
• Να είναι όλοι ειλικρινείς
• Να μην ενδιαφέρονται μόνο για το προσωπικό συμφέρον αλλά και για το καλώς νοούμενο συμφέρον των άλλων.
• Να κάνουν εποικοδομητικές εισηγήσεις.

Με βάση όλες τις πιο πάνω προϋποθέσεις αλλά και τις επιδιώξεις του Προγράμματος είναι φανερό ότι για την σωστή εφαρμογή του χρειάζεται σωστός προγραμματισμός των δραστηριοτήτων.
Οργανώθηκε λοιπόν πρόγραμμα δραστηριοτήτων για όλο το σχολείο αλλά ειδικά για τους μεγαλύτερους μαθητές από τους οποίους κάποιοι επιλέγηκαν για να αποτελέσουν την ομάδα των παιδιών τα οποία εκπαιδεύονται σαν διαμεσολαβητές.
Η ομάδα των διαμεσολαβητών εκπαιδεύτηκε στην καλλιέργεια των βασικών δεξιοτήτων επικοινωνίας και συμβουλευτικής οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη του ρόλου του διαμεσολαβητή.
Στο τέλος της εκπαίδευσής τους, τα μέλη της ομάδας θα είναι θεωρητικά καταρτισμένα και θα έχουν εξασκηθεί πρακτικά ώστε να επιλύουν διαφορές με τη μέθοδο της διαμεσολάβησης.

Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες:

1. Δημιουργία ομαδικών και προσωπικών Συμβολαίων μετά από συζητήσεις ανάμεσα στα παιδιά και με τον υπεύθυνο δάσκαλο
2. Έκδοση κώδικα συμπεριφοράς στις τάξεις και του σχολείου από το μαθητικό συμβούλιο

3. Διάφορα παιχνίδια / δραστηριότητες μέσα στις τάξεις με σκοπό την ενδυνάμωση των σχέσεων / δεσμών ανάμεσα τους μαθητές (θα υπάρχει μια τράπεζα υλικού την οποία θα συμβουλεύονται οι δάσκαλοι)
4. Βιωματικά ενημερωτικά εργαστήρια προς τους δασκάλους του σχολείου με απώτερο σκοπό την εφαρμογή του προγράμματος από όλα τα μέλη του σχολείου.
5. Βιωματικά εργαστήρια για τα παιδιά και τους γονείς σε ελεύθερα απογεύματα, κατόπιν συνεννόησης και με το Σύνδεσμο Γονέων.
6. Κουτί επικοινωνίας: θα υπάρχει στην κάθε τάξη ξεχωριστά, αλλά και ένα κουτί για ολόκληρο το σχολείο. Θα αφιερώνεται χρόνος για συζήτηση των απόψεων των μαθητών και επίλυση διαφορών / προβλημάτων

7. Ημέρες ταλέντων όπου τα παιδιά θα παρουσιάσουν ένα ταλέντο τους (στο χορό, τραγούδι, αθλητισμό, ζωγραφική κτλ) και θα επαινεθούν παιδιά με κρυμμένα ταλέντα

8. Υπευθυνότητες σε μαθητές για αλληλοβοήθεια και στήριξη (Α΄ Βοήθειες, Ασφάλεια, Καθαριότητα, Βοήθεια στην καντίνα κτλ)

9. Ημερίδες / ώρες με παιχνίδια ανάμεσα σε διαφορετικές τάξεις, αλλά και σε ομάδες όπου θα αναμιγνύονται παιδιά από διάφορες τάξεις (για σύσφιξη των δεσμών των μαθητών της ίδιας τάξης αλλά και όλου του σχολείου μεταξύ τους.

10. Δημιουργία ομάδας μαθητών – διαμεσολαβητών για πρόληψη της παραβατικότητας και επίλυση των διαφορών και συγκρούσεων μεταξύ μαθητών.


Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς θα καταγράφονται δραστηριότητες και θα φυλάσσεται υλικό από όλους τους συναδέλφους για αξιολόγηση και ανατροφοδότηση, σε ειδικό φάιλ. Θα υπάρχει τράπεζα υλικού που θα ανανεώνεται και θα αποτελεί σημείο αναφοράς για όλους τους δασκάλους της σχολικής μονάδας.




A. Βασικές Δεξιότητες Επικοινωνίας

«Επικοινωνούμε καλύτερα όταν ακούμε καλύτερα.»

Είναι γεγονός ότι στις μέρες μας η επικοινωνία μεταξύ μας έχει γίνει πολύ δύσκολη. Ιδιαίτερα η επικοινωνία μεταξύ των γονιών και παιδιών. Πολύ συχνά οι γονείς παραπονιούνται ότι τα παιδιά τους δεν τους ακούνε ενώ το ίδιο παράπονο θα ακουστεί και από τα παιδιά – κυρίως τους εφήβους- για τους γονείς τους.
Το πρόβλημα αυτό, βέβαια δεν έχει περάσει απαρατήρητο από τους ειδικούς. Αντιθέτως έχει εντοπιστεί και έχουν μελετηθεί πολλοί τρόποι αντιμετώπισής του. Οι περισσότερες απόψεις συγκλίνουν στο γεγονός ότι πρέπει να δίνουμε πλέον έμφαση στην καλλιέργεια και ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
Η πρώτη δεξιότητα επικοινωνίας η οποία κρίνεται ότι πρέπει να καλλιεργείται είναι η Ενεργητική Ακρόαση.

Ένας ενεργητικός ακροατής:

• Ακούει χωρίς να διακόπτει.
• Συγκεντρώνεται και συγκρατεί αυτά που ακούει.
• Δεν αντιδρά άμεσα σε αυτά που ακούει.
• Κατανοεί τα κύρια σημεία του περιεχομένου καθώς και τα συναισθήματά του ομιλητή.
• Επιβεβαιώνει αυτά που αντιλαμβάνεται κατά τη διάρκεια της ακρόασης. «δηλαδή ένιωσες ........»
• Αποφεύγει τις άσχετες με το θέμα ερωτήσεις και επικεντρώνεται σε ερωτήσεις που θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει την κατάσταση.
• Χρησιμοποιεί αντανακλαστικές ερωτήσεις και φράσεις όπως: «δηλαδή ..... αυτό που λες είναι ότι ....» για να ελέγξει αν έχει κατανοήσει σωστά αυτά που του λένε.







« Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει μα κόκαλα τσακίζει»

Ανατροφοδότηση.

Η δεύτερη δεξιότητα επικοινωνίας η οποία συμπληρώνει την πρώτη είναι ή ικανότητα να δίνουμε και να παίρνουμε Ανατροφοδότηση. Ανατροφοδότηση κυριολεκτικά σημαίνει τροφοδοτώ εκ νέου. Στην εκπαίδευση εννοούμε τις πληροφορίες που παίρνει ο εκπαιδευτικός από τους μαθητές του ως αποτέλεσμα της αξιολόγησης του και τις οποίες χρησιμοποιεί ξανά για να βελτιώσει τις γνώσεις τους.
Στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων επικοινωνίας, ο όρος δίνω ανατροφοδότηση σημαίνει συνήθως δίνω απάντηση σε κάποιον, και παίρνω ανατροφοδότηση σημαίνει ακούω από κάποιον την απάντηση που έχει να μου δώσει.
Πολλές φορές οι συγκρούσεις δημιουργούνται επειδή οι απαντήσεις που δίνουμε ερμηνεύονται με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που θα θέλαμε. Επίσης πολλές φορές ερμηνεύουμε οι ίδιοι λάθος τα μηνύματα που θέλουν να μας δώσουν οι άλλοι.
Αν καταφέρουμε να δίνουμε και να δεχόμαστε τα μηνύματα με το σωστό τρόπο, οι συγκρούσεις σίγουρα θα είναι λιγότερες.

ΔΙΝΟΝΤΑΣ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ:
Η στάση αυτή υιοθετείται όταν θέλουμε να στείλουμε ένα μήνυμα για μια συγκεκριμένη συμπεριφορά του συνομιλητή μας.

• Πώς στέλλουμε το μήνυμα :
• Ξεκινούμε με θετικές εντυπώσεις για να στηρίξουμε π.χ. Τα πήγες πολύ καλά σε αυτό το σήμείο..
• Έχουμε πάντα υπόψη για ποια συγκεκριμένη συμπεριφορά θα δώσουμε ανατροφοδότηση π.χ. θα ήθελα να μιλήσουμε για τον τρόπο που διαβάζεις.
• Δεν παρουσιάζουμε τη γνώμη μας σαν μια αντικειμενική αλήθεια, αλλά σαν μια προσωπική άποψη π.χ. Πιστεύω ότι θα μπορούσες να μιλήσεις πιο ήρεμα.




ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ:
Η στάση αυτή υιοθετείται όταν κάποιος άλλος θέλει να μας δώσει ένα μήνυμα για μια συγκεκριμένη συμπεριφορά του συνομιλητή μας.

• Πώς δεχόμαστε το μήνυμα :
• Αντιλαμβανόμαστε το μήνυμα σαν μια προσωπική άποψη π.χ. Αυτό που μου είπε είναι η προσωπική του άποψη και όχι όλων.
• Αρχικά χωρίς να διακόψουμε, ακολούθως αν δεν έχουμε καταλάβει κάτι κάνουμε διευκρινιστικές ερωτήσεις
• Δεχόμαστε το μήνυμα για προβληματισμό. Δεν μπαίνουμε στην διαδικασία να δικαιολογηθούμε ή να αμυνθούμε.

Τις πλείστες φορές η αφορμή μιας συζήτησης είναι ένα πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει ο ένας από τους συνομιλητές. Οι περισσότεροι θεωρούν υποχρέωσή τους να δώσουν λύσεις σε αυτό, ιδιαίτερα αν το άτομο που αντιμετωπίζει το πρόβλημα είναι νεαρότερης ηλικίας. Αυτό όμως δε βοηθά πάντα το άτομο που έχει το πρόβλημα. Ενδεχομένως μάλιστα να φέρει και αντίθετα αποτελέσματα καθώς ο μεγαλύτερος θα δείξει «πως τα ξέρει όλα» και «πως δε δείχνει εμπιστοσύνη στους άλλους».
Σε αυτή την κατάσταση χρειάζεται να καλλιεργήσουμε δεξιότητες συμβούλου.













Β. Συμβουλευτική

Δεξιότητες καλού συμβούλου:

Ένας σύμβουλος πάντα:
• Είναι εχέμυθος.
• Ακούει τον άλλο προσεκτικά.
• Εφαρμόζει ενεργητική ακρόαση (δε διακόπτει, δεν ρωτά για λεπτομέρειες κτλ) .
• Προσπαθεί να βοηθήσει κάποιον:
1. Να κατανοήσει το πρόβλημά του.
2. Να εντοπίσει μόνος του τις λύσεις που θα το βοηθήσουν να λύσει το πρόβλημά του.
3. Να νιώσει πώς έχει κάποιο να μοιραστεί το πρόβλημά του.

Ένας σύμβουλος ποτέ:
• Δε δίνει έτοιμες λύσεις. (π.χ. πρέπει να κάνεις αυτό...)
• Δεν κρίνει αυτό που ακούει. (π.χ. αυτό που έκανες δεν ήταν σωστό)
• Δεν ασχολείται με λεπτομέρειες με το θέμα συζήτησης
• Δεν αφήνει το κύριο θέμα και ψάχνει για τις αιτίες του. (π.χ. γιατί άραγε έκανες αυτό;)
• Δεν αποπροσανατολίζει τη συζήτηση με βάση τις δικές του προηγούμενες εμπειρίες. (π.χ. μου έτυχε και μένα μια φορά κάτι χειρότερο......)

Στις περιπτώσεις επικοινωνίας γονιών παιδιών οι απόκτηση δεξιοτήτων επικοινωνίας από μέρους των γονιών είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος για να καλλιεργηθούν οι ανάλογες δεξιότητες και στα παιδιά. Με την καλλιέργεια και την εφαρμογή των πιο πάνω εισηγήσεων, η επικοινωνία μεταξύ μας γίνεται πολύ πιο εύκολη και πιο αποδοτική. Επίσης, εφόσον ζητούμενο στη σωστή ανατροφή είναι η αυτονομία του παιδιού, τότε η παροχή έτοιμων λύσεων δεν αποτελεί σίγουρα την καλύτερη προετοιμασία. Ο καλός γονιός και ο καλός σύμβουλος είναι τελικά αυτός ο οποίος βάζει στο σωστό δρόμο και αφήνει το παιδί μόνο του να προχωρήσει. Ο σωστός δρόμος είναι οι αρχές που θα έχει πάρει όχι από τα λόγια αλλά από τις πράξεις μας, και οι επιλογές του θα το οδηγήσουν στην υπευθυνότητα αλλά και στην αυτονομία.

Γ. Διαμεσολάβηση

Τι είναι η διαμεσολάβηση;

Διαμεσολάβηση είναι μέθοδος επίλυσης συγκρούσεων, κατά την οποία οι εμπλεκόμενοι σε μια διαφωνία ή σύγκρουση προσπαθούν με τη βοήθεια του διαμεσολαβητή να καταλήξουν σε μια λύση αποδεκτή από όλους. Αν και ακούγεται πολύπλοκο στην πραγματικότητα είμαστε αντιμέτωποι καθημερινά με συγκρούσεις που θα μπορούσαν να επιλυθούν με τη μέθοδο αυτή. Π.χ. η διαφωνία με το ποιος θα καθίσει με ποιον στο θρανίο ή ποιο αδελφάκι θα πάρει πρώτο το παιχνίδι κτλ.

Πότε εφαρμόζεται;

 ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ

• Όλοι οι επηρεαζόμενοι επιθυμούν να λύσουν τη διαφορά τους
• Είναι όλοι έτοιμοι για υποχωρήσεις
• Είναι όλοι ειλικρινείς
• Δεν ενδιαφέρονται μόνο για το προσωπικό συμφέρον αλλά επιθυμούν και το καλώς νοούμενο συμφέρον της αντίθετης πλευράς
• Κάνουν εποικοδομητικές εισηγήσεις.

Πώς επιλύεται μια διαφορά με διαμεσολάβηση;

Μια συνάντηση για επίλυση μιας διαφοράς με διαμεσολάβηση λαμβάνει χώρα σε προκαθορισμένο χρόνο και σε ειδικά διαρρυθμισμένο χώρο όπου δε θα υπάρχουν εξωτερικοί παράγοντες που θα δυσχεραίνουν την επικοινωνία. Ο διαμεσολαβητής κάθεται στη μέση των δύο αντίπαλων πλευρών και φροντίζει να ακολουθηθεί πιστά η πιο κάτω διαδικασία.

Εισαγωγή:
Ο διαμεσολαβητής:
• Ξεκαθαρίζει το σκοπό της συνάντησης (επίλυση της διαφοράς)
• Ξεκαθαρίζει την ουδετερότητα της θέσης του ως διαμεσολαβητής.
• Θέτει τους κανόνες της συνάντησης ( κανένας δεν μπορεί να διακόψει ή να προσβάλει τον άλλο).
• Διασφαλίζει ότι θα τηρηθεί εχεμύθεια σε όλα όσα θα ειπωθούν.
• Εξασφαλίζει την αποδοχή όλων των πιο πάνω από τους εμπλεκόμενους.


Παρουσίαση των θέσεων:

• Οι δύο πλευρές παρουσιάζουν το πρόβλημα όπως το βλέπουν από τη δική τους πλευρά.
 Ο χρόνος μοιράζεται ισομερώς στις δύο πλευρές ώστε να διατηρείται το αίσθημα της ισότητας.
 Είναι πολύ σημαντικό το θέμα να παρουσιάζεται χωρίς να προσβάλλεται η άλλη πλευρά.
• Οι δύο πλευρές με τη βοήθεια του διαμεσολαβητή καταλήγουν σε συμφωνία για το πώς έγιναν τα γεγονότα.

Διαλεύκανση του παρελθόντος και των κινήτρων :
• Με διασαφηνιστικές ερωτήσεις ο διαμεσολαβητής βοηθά ώστε να ξεκαθαριστεί εντελώς το παρελθόν της διένεξης καθώς και τα κίνητρα της κάθε πλευράς.
• Επίσης φροντίζει ώστε να παρουσιάσει η κάθε πλευρά τα συναισθήματα που ένιωσε, τις ανάγκες που έχει καθώς και τις απαιτήσεις της από την άλλη πλευρά.
• Αν κριθεί αναγκαίο για να υποβοηθήσει το έργο του μπορεί να ζητήσει από τους εμπλεκόμενους να αλλάξουν ρόλους - πλευρές


Αναζήτηση λύσεων

• Ο διαμεσολαβητής ζητά από τους εμπλεκόμενους να σκεφτούν και να προτείνουν τις δικές τους λύσεις στο πρόβλημα. ( αν χρειάζεται οι λύσεις δίνονται γραπτώς σε καρτέλλες)
• Οι λύσεις ανακοινώνονται και συζητούνται ώστε να επιλεχτούν οι καλύτερες κατά την άποψη των εμπλεκομένων.
• Με βάση τις λύσεις που επιλέχτηκαν υπογράφεται «συμβόλαιο» συμφωνία μεταξύ των εμπλεκομένων η οποία διασφαλίζει ότι δε θα επαναληφθούν συγκρούσεις μεταξύ τους.


Σημαντικά:

• Η διαδικασία αυτή εφαρμόζεται μόνο αν ισχύουν οι προϋποθέσεις της ( βλ. πιο πάνω.)
• Στην περίπτωση που κατά τη διάρκεια της συνάντησης μια ή και οι δύο πλευρές παραβούν κάποιο από τους κανόνες που ορίστηκαν από την αρχή, η διαδικασία σταματά.
• Εάν μετά το τέλος της συνάντησης το «συμβόλαιο» υπογραφτεί αλλά δεν τηρηθεί δε φέρει ευθύνη ο διαμεσολαβητής αλλά ούτε και μπορεί να επιβάλει ποινές για αυτό.
• Με τη διδασκαλία και εφαρμογή αυτής της μεθόδου δεν έχουμε την εντύπωση ότι θα εξαλειφτούν μαγικά όλες οι συγκρούσεις και οι διαφωνίες των παιδιών. Είναι μια διαδικασία της οποίας τα αποτελέσματα αργούν να φανούν.
• Αισιοδοξούμε όμως ότι διδάσκουμε στα παιδιά ένα άλλο τρόπο επίλυσης των διαφορών τους χωρίς βία.


Θεοδώρα Παναγή
Διασκευή υλικού από το σεμινάριο:
«Μοντέλο Επικοινωνίας για
Διαμεσολαβητές και
Συντονιστές μαθητές»